بازار ارز در سالهای اخیر به عنصری کلیدی و حساس در اقتصاد ایران تبدیل شده که تغییرات آن بهسرعت نبض اقتصاد را تحت تاثیر قرار میدهد. مدیریت نوسان ارز، از مهمترین اولویتهای بانک مرکزی و سیاستگذار پولی است که وظیفه دارد ضمن کنترل نرخها، ثبات ارزی را به اقتصاد بازگردانده و ارزش پول ملی را در برابر شوکهای تورمی حفظ کند. این فرآیند اما نه یک اقدام فوری، بلکه مجموعهای پیچیده از سیاستهای هماهنگ، انضباط مالی و کسب اعتماد عمومی است. گزارش پیشرو، به بررسی دقیق راهکارهای بانک مرکزی برای مهار نوسان ارز و تقویت ارزش پول ملی، از جمله مدیریت عرضه و تقاضا، اصلاحات بانکی و افزایش شفافیت، میپردازد.
چالشهای مدیریت نوسان ارز؛ ضرورت بازگشت آرامش به بازار
اقتصاددانان و کارشناسان پولی بر این باورند که نوسان ارز در ایران، اغلب نشانهای از ناترازیهای عمیقتر در بخشهای مالی و بودجهای است. دکتر پیمان رفیعی، پژوهشگر سیاستهای پولی، تاکید میکند که «ارز در کشور ما به مثابه سوپاپ اطمینانی عمل میکند که هرگاه سیاستهای مالی و بانکی دچار عدم توازن شوند، فشار بر نرخ ارز فزونی میگیرد.» این دیدگاه، لزوم رویکردی ریشهای و نه صرفاً واکنشی را برای مدیریت نوسان ارز گوشزد میکند. چالش اصلی سیاستگذار پولی، ایجاد مکانیزمهایی پایدار است که ریشههای این نوسانات را خشکانده و به جای درمان معلول، به اصلاح علت بپردازد.
مدیریت نوسان ارز از مسیر تقویت عرضه و کنترل تقاضا
بانک مرکزی برای مدیریت نوسان ارز، راهبردی دو سویه را در پیش گرفته که شامل تقویت سمت عرضه و مهار تقاضاهای غیرمولد است. در بخش عرضه، الزام و تسهیل بازگشت ارزهای صادراتی در دستور کار قرار گرفته است. اجرای سازوکارهای نوین برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، از جمله تسهیل پیمانهای پولی و تهاتر ارزی، با هدف کاهش اتکا به دلار و هدایت تجارت خارجی به کانالهای رسمی پیگیری میشود. این رویکرد، ضمن افزایش توان ارزی کشور، زمینه را برای مداخلات هدفمندتر و پایدارتر بانک مرکزی فراهم میکند. به گفته کارشناسان، تزریق هوشمند ارز باید با هدف مدیریت شوکهای روانی انجام شود، نه تثبیت مصنوعی نرخ که از اساس غیرممکن است. کارشناس مسائل راهبردی، رفیعی آرتانی، هشدار میدهد: «تزریق بیبرنامه ارز، مانند ریختن آب بر روی شن، بیفایده است؛ بازار نیاز به سیگنالهایی از عرضه واقعی و رفتار قابل پیشبینی سیاستگذار دارد.»
در سوی دیگر معادله نوسان ارز، کنترل تقاضای غیرواقعی قرار دارد. بخش قابل توجهی از تقاضای بازار، نه برای مصارف وارداتی یا خدماتی، بلکه ناشی از انتظارات تورمی و فعالیتهای سفتهبازانه است. بانک مرکزی با شفافسازی جریان تقاضا، اتصال صرافیها به سامانههای نظارتی، تعیین سقف برای ارزهای خدماتی و رصد معاملات غیرمتعارف، میکوشد تا از ایجاد بازارهای موازی و فعالیت دلالان جلوگیری کند. بازار متشکل ارزی در این راستا نقش محوری ایفا میکند و با ارائه نرخ مرجع شفاف، انگیزه سفتهبازی را کاهش داده و انتظارات بازار را عقلانیتر میسازد. شفافیت در اطلاعرسانی از سوی بانک مرکزی نیز به کاهش هیجانات و مدیریت نوسان ارز کمک شایانی میکند، چراکه بازار ارز بیش از هر عامل دیگری، متاثر از ذهنیت و اعتماد فعالان اقتصادی است.
پیشنیازهای مهار نوسان ارز: انضباط پولی و بودجهای
کنترل پایدار نوسان ارز بدون اصلاح ساختاری در نظام بانکی و مالی، امری دشوار است. بخش قابل توجهی از فشارهای ارزی ریشه در رشد نقدینگی و خلق پول از سوی بانکهای دچار ناترازی دارد. بانک مرکزی در یک سال اخیر، سیاست «سقف رشد ترازنامه» را با جدیت دنبال کرده و بر بانکهای ناتراز نظارت سختگیرانهای اعمال نموده است. این اقدامات شامل الزام به افزایش سرمایه، تحدید فعالیتهای پرریسک و ارتقای نظارت لحظهای است که هدف نهایی آن کاهش سرعت رشد نقدینگی و کنترل تورم و به تبع آن، کاهش فشار بر بازار نوسان ارز است.
ابزارهای پولی و مالی:
تقویت عملیات بازار باز و هدایت صحیح نرخ سود بانکی، از دیگر ابزارهای بانک مرکزی برای هدایت نقدینگی و کاهش جذابیت سفتهبازی در بازار ارز است.
توسعه ابزارهای جدید مانند انتشار اوراق ارزی، ایجاد حسابهای سپرده ارزی با ضمانت کامل و امکان استفاده از مشتقات ارزی برای پوشش ریسک تجار، به جذب تقاضای اسکناس به کانالهای رسمی کمک میکند.
مهمتر از همه، هماهنگی سیاستهای دولت و بانک مرکزی نقشی حیاتی در مدیریت نوسان ارز دارد. کسری بودجه دولت، عامل اصلی افزایش پایه پولی و در نهایت فشار بر نرخ ارز است. یک کارشناس بودجه در این باره میگوید: «اگر دولت به انضباط بودجهای پایبند باشد و کسریهای پنهان را کاهش دهد، کنترل نوسان ارز بسیار سادهتر خواهد شد.» تلاش برای افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی دولت، گامی مهم در کاهش این فشارها محسوب میشود.
عوامل پشتپرده نوسان ارز؛ از انتظارات تورمی تا جنگ روانی
در تحلیل عوامل مؤثر بر نوسان ارز در برهههای اخیر، علی حیدری، کارشناس اقتصادی، به ترکیبی از شوکهای هیجانی و ساختاری اشاره میکند:
عوامل تشدیدکننده نوسان ارز:
افزایش قیمت طلای جهانی: جهش قیمت اونس جهانی طلا به افزایش قیمت طلا و سکه داخلی دامن زده و با ایجاد انتظارات تورمی، تقاضا برای نوسان ارز را بهعنوان دارایی امن افزایش میدهد.
حباب سکه و انتظارات تورمی: رشد حباب قیمت سکه، سیگنالی قوی از افزایش نگرانیهای تورمی است که مستقیماً بر بازار نوسان ارز تاثیر میگذارد. بانک مرکزی میتواند با افزایش حراج و پیشفروش سکه، هم نقدینگی را جمعآوری کند و هم حباب سکه را کاهش دهد.
تقاضای فصلی و شوکهای مقطعی: تسویهحسابهای پایان سال میلادی، همواره عامل افزایش موقتی تقاضا برای ارز است. همچنین، تعطیلات گسترده (مانند آلودگی هوا) و اخبار منفی نظیر شایعات افزایش قیمت بنزین یا حذف ارز ترجیحی و تشدید کسری بودجه، بهسرعت بر انتظارات عمومی تاثیر گذاشته و نوسان ارز را تحریک میکنند.
ابهامات بینالمللی: عدم اطمینان در روابط خارجی، مانند مذاکرات با آژانس بینالمللی انرژی اتمی، چشمانداز اقتصادی را تیره کرده و سرمایهگذاران را به سمت داراییهای امن سوق میدهد.
حیدری همچنین به نقش تخریبی سوداگران و رسانههای معاند اشاره میکند که با برجستهسازی اخبار منفی و انتشار تحلیلهای غیرواقعی، به نوسان ارز دامن میزنند. او با استناد به تجربههای گذشته، مانند "جنگ ۱۲ روزه"، تاکید میکند که هیجانات بازار پس از مدتی فروکش کرده و بانک مرکزی با اتکا به ذخایر ارزی خود، توانایی مدیریت و بازگرداندن نرخها به سطح منطقیتر را دارد.
آینده بازار ارز و چشمانداز سیاستهای بانک مرکزی
بانک مرکزی با درک پیچیدگیهای مدیریت نوسان ارز، مسیری چندوجهی را برای بازگرداندن ثبات ارزی به اقتصاد ایران در پیش گرفته است. این رویکرد بر پایههایی چون انضباط پولی، اصلاح نظام بانکی، تقویت عرضه ارز، توسعه ابزارهای مالی و شفافیت در سیاستگذاری استوار است. اگرچه این مسیر با چالشهای فراوانی همراه است، اما تجارب جهانی نشان میدهد که ثبات ارزی پایدار، نه با مداخلات مقطعی، بلکه با اتکا به سیاستهای منسجم، پیشبینیپذیر و کسب اعتماد عمومی محقق خواهد شد. انتظار میرود در آینده نزدیک، با فروکش کردن هیجانات و مداخلات هوشمندانه بازارساز، شاهد کاهش نوسان ارز و حرکت به سوی ثبات بیشتر در بازار باشیم.
مطالب مرتبط
- سرمایهگذاران چینی، پیشگام جذب سرمایهگذاری خارجی در پروژههای توسعهای خراسان جنوبی شدند
- گرانی گوشت گوسفند؛ تشریح دلایل اصلی از خشکسالی تا جهش ۳ برابری قیمت جو
- مجلس با هشدار جدی، بر عدم قطع سهمیه بنزین خودروهای نوشماره تاکید کرد
- ثبات قیمتها در بازار حبوبات و برنج: تحلیل وضعیت کنونی و پیشبینی آینده