تهران، پایتخت ایران، در پی شش سال خشکسالی مستمر و کاهش چشمگیر بارندگی، با چالش جدی در تأمین آب شرب مواجه شده است. در حالی که رئیس‌جمهور پیشتر نسبت به احتمال تخلیه تهران در صورت تداوم این وضعیت هشدار داده بود، شرکت آب و فاضلاب استان تهران با اجرای طرح تعدیل فشار آب، تلاش می‌کند تا نیاز شهروندان را تا نیمه آذرماه بدون نیاز به جیره‌بندی تأمین کند. این تصمیم در گفت‌وگوی مدیرعامل آبفای تهران با خبرگزاری مهر، ابعاد تازه‌ای از وضعیت منابع آبی و راهکارهای مدیریت بحران را روشن کرده است.
وضعیت نگران‌کننده ذخایر سدهای آب تهران پس از شش سال خشکسالی
استان تهران برای نخستین بار در شصت سال اخیر، پنج سال خشکسالی متوالی را پشت سر گذاشته است که نتیجه آن کاهش بی‌سابقه ذخایر سدهای اصلی تأمین‌کننده آب تهران است. در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، میزان بارندگی در استان تنها ۱۵۹ میلی‌متر ثبت شد؛ رقمی که در مقایسه با سال‌های پربار گذشته (مانند سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ با بیش از ۳۵۰ میلی‌متر بارش) عمق بحران را نمایان می‌سازد. با گذشت ۵۵ روز از آغاز سال آبی جدید در مهرماه، هنوز بارش معناداری به ثبت نرسیده است، در حالی که در مدت مشابه سال گذشته حدود ۴۰ میلی‌متر بارندگی رخ داده بود.
این شرایط، فشار عظیمی بر منابع آبی پایتخت وارد کرده و مخازن سدهای چهارگانه کرج، لار، لتیان و ماملو در حال حاضر کمتر از پنج درصد ظرفیت خود را دارا هستند که زنگ خطر جدی برای تأمین آب تهران محسوب می‌شود. سد طالقان نیز که سهم قابل توجهی در تأمین آب پایتخت دارد، نسبت به سال گذشته ۱۰۰ میلیون متر مکعب کاهش ذخیره داشته و اکنون تنها ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب در خود جای داده است.
راهکارهای آبفای تهران برای تأمین آب شرب؛ از چاه‌ها تا انتقال سد طالقان
در مواجهه با این بحران کم‌آبی بی‌سابقه، شرکت آب و فاضلاب استان تهران اقدامات گسترده‌ای را برای مدیریت تأمین آب به اجرا گذاشته است. این اقدامات شامل:
افزایش ظرفیت برداشت از منابع زیرزمینی: حفر چاه‌های جدید و بهسازی چاه‌های موجود برای بهره‌وری بیشتر.
استفاده اضطراری از چاه‌های کشاورزی: اجاره چاه‌های آب بخش کشاورزی در مواقع بحرانی.
ورود هر منبع آب قابل استفاده به مدار شرب: پس از تأیید کیفیت توسط مراجع ذی‌صلاح، هر منبع آبی به شبکه توزیع متصل می‌شود.
افزایش ظرفیت انتقال آب از سد طالقان: حدود ۶۰ درصد از ظرفیت انتقال آب پنج هزار لیتر بر ثانیه از این سد، در بازه زمانی شش تا هفت ماه به بهره‌برداری رسیده است که به پایداری نسبی شبکه کمک کرده است.
این تلاش‌ها در حالی صورت می‌گیرد که در سال‌های ترسالی، حدود ۷۰ درصد از آب شرب تهران از سدها تأمین می‌شد، اما اکنون این نسبت معکوس شده و تقریباً ۷۰ درصد از نیاز آبی شهر از منابع زیرزمینی برداشت می‌شود. این وابستگی بالا به آب‌های زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین را تشدید می‌کند. برای مقابله با این معضل، برنامه‌هایی برای بازچرخانی فاضلاب و استفاده از حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب پساب تولیدی شهر برای تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها و آبیاری فضای سبز در دستور کار قرار گرفته است. طبق قانون برنامه هفتم توسعه، استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز در مناطقی که امکان استفاده از پساب تصفیه‌شده وجود دارد، ممنوع شده است.
چالش‌های مدیریت مصرف آب در تهران: سرانه بالا و مشترکان پرمصرف
مدیریت مصرف آب در تهران با چالش‌های متعددی روبرو است. الگوی مصرف مجاز برای هر نفر در شبانه‌روز ۱۳۰ لیتر تعیین شده است، اما سرانه مصرف پیش از اجرای طرح تعدیل فشار به ۲۴۰ لیتر می‌رسید که با اقدامات اخیر، حدود ۱۰ درصد کاهش یافته و به ۱۸۰ لیتر رسیده است. هدف آبفا، رساندن این رقم به الگوی مجاز ۱۳۰ لیتر است.
دسته‌بندی مشترکان آب تهران و اقدامات بازدارنده:
۳۴ درصد خوش‌مصرف: مصرف کمتر از الگو.
۶۱ درصد پرمصرف: مصرف بیش از الگو اما کمتر از حد بحرانی.
۵ درصد بد مصرف: مصرف بسیار بالا و هدردهنده منابع.
برای مشترکان بد مصرف، پس از اخطارهای کتبی و الکترونیکی، قطع موقت ۲۴ ساعته کنتور آب اعمال می‌شود. در صورت عدم اصلاح رفتار، مدت زمان قطع افزایش یافته و قبوض با نرخ پلکانی و بسیار سنگین صادر می‌گردد. این اقدامات تاکنون مؤثر بوده و نسبت بد مصرف‌ها از هفت درصد به پنج درصد کاهش یافته است. مشکل مشاع بودن کنتورهای آب در ساختمان‌های قدیمی نیز یکی از موانع تفکیک دقیق مصرف است، که آبفا نصب شمارش‌گرهای داخلی را توصیه می‌کند. قبوض نجومی (بالاترین قبض صادرشده تاکنون به مبلغ ۱۰۸ میلیون تومان) معمولاً مربوط به همین دسته از مشترکان است. اصلاح تعرفه‌ها به گونه‌ای که قیمت آب مازاد بر الگو به شدت افزایش یابد، در دستور کار قرار دارد تا بازدارندگی کافی ایجاد شود.
تلاش برای کاهش هدررفت و توسعه زیرساخت‌های تأمین آب تهران
تلفات آب در شبکه توزیع تهران حدود ۲۲ درصد از کل آب تصفیه‌شده است که به سه بخش هدررفت ظاهری (ناشی از خطاهای اندازه‌گیری و برداشت‌های غیرمجاز)، هدررفت اجتناب‌ناپذیر (مصارف ضروری) و هدررفت واقعی (نشت از لوله‌ها و اتصالات) تقسیم می‌شود. برای کاهش هدررفت واقعی، سالانه هفت تا هشت هزار کیلومتر عملیات نشت‌یابی و بازسازی ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر از لوله‌های فرسوده انجام می‌شود. اجرای موفقیت‌آمیز طرح تعدیل فشار در ساعات کم‌مصرف شبانه، تاکنون حدود ۱۴ میلیون متر مکعب از آب هدررفته را ذخیره و به شبکه بازگردانده است.
پروژه‌های زیرساختی بلندمدت نیز برای پایداری تأمین آب تهران در دست اجراست. طرح احداث تونل ۲۸ کیلومتری برای انتقال مستقیم آب از سد لار به شبکه توزیع تهران از سال ۱۳۹۴ آغاز شده و تاکنون ۱۴ کیلومتر آن حفاری شده است. تکمیل این پروژه نیازمند حدود چهار هزار میلیارد تومان اعتبار است و می‌تواند سالانه ۱۶۵ میلیون متر مکعب آب به عنوان حقابه تهران منتقل کند. در خصوص طرح‌های کلان ملی مانند انتقال آب از خزر یا خلیج فارس، مدیرعامل آبفا تأکید کرد که این طرح‌ها با چالش‌های فنی، اقتصادی و زیست‌محیطی عظیمی روبرو هستند و در کوتاه‌مدت اجرایی نخواهند شد، اما مطالعات بلندمدت آنها ادامه خواهد یافت. همچنین، با توجه به مطالعات زیست‌محیطی، ظرفیت جمعیتی پایدار تهران بین چهار و نیم تا پنج میلیون نفر است، در حالی که اکنون حدود ۱۰ میلیون نفر در آن ساکن هستند و تصمیم‌گیری‌های آتی باید «رأی آب» را در نظر بگیرند.
چرا تعدیل فشار به جای جیره‌بندی آب؟ برنامه آبفا برای نیمه آذر و آینده آب تهران
مدیرعامل آبفای تهران با قاطعیت اعلام کرد که فعلاً نیازی به تخلیه یا تعطیلی تهران وجود ندارد. وی توضیح داد که در طول روز، مشکل تأمین آب به گونه‌ای که جریان به کلی قطع شود، وجود ندارد. مشکل اصلی در ساعات اوج مصرف شبانه است که شهروندان اقدام به آبگیری مخازن و استخرهای خود می‌کنند. از این رو، طرح تعدیل فشار آب از ساعت ۹ شب تا ۵ صبح اجرا می‌شود که به معنای کاهش فشار است نه قطع کامل جریان آب. این اقدام به ذخیره‌سازی آب در مخازن کمک کرده و از هدررفت جلوگیری می‌کند.
او افزود که قطع کامل جریان آب (جیره‌بندی) از نظر مهندسی به دلیل هواگرفتگی و آسیب به لوله‌ها مطلوب نیست. شهروندانی که توصیه‌های آبفا برای نصب مخزن ذخیره و پمپ خانگی را عملی کرده‌اند، در ساعات تعدیل فشار نیز کمبودی احساس نمی‌کنند. حتی اگر تا تاریخ ۱۵ آذرماه نیز بارندگی مؤثر و قابل توجهی نداشته باشیم، احتمال تخلیه تهران منتفی است و سیاست آبفا تشدید اندکی در تعدیل فشار شبانه و حداکثرسازی ذخیره‌سازی در مخازن استراتژیک خواهد بود. در مورد تغییر طعم آب که برخی شهروندان گلایه دارند، تأکید شد که کیفیت میکروبی و بهداشتی تمام آب‌های توزیع‌شده در تهران مطابق با استانداردهای ملی است و تغییر طعم ناشی از افزایش برداشت از منابع زیرزمینی و تغییر در ترکیب املاح است. مدیریت مستمر مصرف و صرفه‌جویی ۲۰ درصدی از سوی شهروندان، کلید اصلی جلوگیری از رسیدن به نقطه رکود آبی و نیاز به جیره‌بندی کامل در پایتخت است.
مطالب مرتبط
- دریابانی میناب محموله عظیم ۵۶ هزار لیتری سوخت قاچاق را در آب‌ها توقیف کرد
- تکذیب قاطعانه سازمان دامپزشکی: تریاک و هورمون در صنعت طیور نه علمی است و نه سودآور
- هدفگذاری بزرگ ایران: ۹۰ درصد انرژی کشور زیر چتر کنتورهای هوشمند قرار می‌گیرد
- ویکتور اوربان: اوکراین شانسی برای پیروزی در جنگ با روسیه ندارد و ادامه حمایت مالی اروپا جنون است